چه کنیم عباداتمان مغرورمان نکند؟
بعضی ها در مسیر بندگی که گام می نهند هنوز قدمی چند برنداشته عجب و غرور وجودشان را پر می کند که به به عجب نمازی خواندم،چه کسی به یاد مردم است به جز من؟چرا دیگران نمی فهمند عبادت یعنی چه و اینقدر گناه می کنند؟با کوچکترین عمل خیری خیال می کنند از اولیاء الله شده اندو...
غرور به معنی فریفتگی به داشتهها و جذابیتهای غیر حقیقی و علائق دنیوی است که باعث میشود انسان از یاد خدا غافل شود و معنویت و سرمایههای حقیقی سعادت خود را فراموش نماید
و در نتیجه آن به انواع بیماری اخلاقی و روانی مانند عجب تکبر خودخواهی و مانند آن مبتلا گردد این واژه به طور وسیعی در کلمات عرب مخصوصا در آیات قرآن مجید و روایات اسلامی به کار رفته و در گفتگوهای روزمره فارسی زبانان نیز کم و بیش در همان معانی اصلی یا لوازم آن به کار میرود.
«راغب» در کتاب «مفردات» واژه «غرور» (به فتح غین که معنی وصفی دارد) را به معنی هر چیزی که انسان را میفریبد و در غفلت فرومیبرد خواه مال و مقام باشد یا شهوت و شیطان تفسیر میکند. در «صحاح اللغة» «غرور» به معنی اموری که انسان را غافل میسازد و میفریبد (خواه مال و ثروت باشد یا جاه و مقام یا علم و دانش و غیر آن) تفسیر شده است.
بعضی از ارباب لغت - به گفته «طریحی» در «مجمع البحرین» گفتهاند: «غرور فریفتگی به چیزی است که ظاهری جالب و دوست داشتنی دارد ولی باطنش ناخوشایند و مجهول و تاریک است».
در «المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء» که از بهترین کتب اخلاق محسوب میشود، چنین میخوانیم: «غرور عبارت است از دلخوش بودن به چیزی که موافق هوای نفس و تمایل طبع انسانی است و ناشی از اشتباه انسان یا فریب شیطان است و هر کس گمان کند آدم خوبی است (و نقطه ضعفی ندارد) خواه از نظر مادی یا معنوی باشد و این اعتقاد از پندار باطلی سرچشمه بگیرد آدم مغروری است و غالب مردم خود را آدم خوبی میدانند در حالی که در اشتباهند بنابراین اکثر مردم مغرورند، هر چند شکل غرور آنها و درجه آن متفاوت است». (محجه البیضاء جلد6، صفحه293) در تفسیر نمونه در معنی این واژه چنین آمده است: «غرور» بر وزن(جسور) صیغه مبالغه به معنی موجود فوق العاده فریبنده است و شیطان را از این رو «غرور» میگویند که انسان را با وسوسههای خود فریب میدهد و غافل میسازد و در حقیقتبیان مصداق واضح آن است وگرنه هر انسان یا کتاب فریبنده، هر مقام وسوسهگر و هر موجودی که انسان را گمراه سازد در مفهوم وسیع «غرور» داخل است.
منشأ غرور چند چیز است:
1 جهالت: یعنی اعتماد قلبی شخص به اینکه عمل روحیه و صلاح است در حالی که در واقع چنین نیست.
2 وسوسههای شیطانی: پیروی از هوای نفس و شهوت.
3 پیروی از غضب و انتقامجویی.
4 دوستی دنیا و دنیاطلبی. خداوند چند جای قرآن شخص مغرور را مذمّت نموده و از فریبخوردگی برحذر میدارد. عمدهترین عامل غرور که در قرآن به آن اشاره شده، غرور نسبت به دنیا و مادیات است.
امور زیر کارهایی است که برای جلوگیری از مغرور شدن مفید میباشد:1 اینکه ما ریشه این توفیق (عبادت الهی ) را از جانب پروردگار متعال بدانیم نه اینکه به خودمان نسبت دهیم. شاهد این مطلب روایتی است از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم، از خداوند سبحان نقل کردهاند که حضرت حق میفرمایند : « بعضی از بندگان مؤمن من هستند که در عبادت من تلاش و کوشش زیاد میکنند، در نیمه شبها از رختخواب گرم خود بیرون آمده به من سجده میکنند و با این کارها خود را به زحمت میاندازند. من گاهی یک شب یا دو شب آنها را دچار خواب میکنم تا بیدار نشوند. این عنایت من درباره آنهاست که میخواهم آنها در عبادت من همیشه باقی بمانند . وقتی که این قبیل اشخاص صبح از خواب بیدار میشوند، ناراحت هستند که چرا دیشب به خواب مانده و اطاعت خدا را نکرده اند. اگر من فاصله میان عبادت آنها نیفکنم، عجب و غرور به آنها مسلّط میشود. عجب آنها را به سوی فتنه میکشاند از خود راضی میشوند و خیال میکنند که در نزد من تقرّب زیادی دارند .1 »
2 ـ توجه به این مطلب داشته باشیم که اگر امروز توفیق این عبادت به ما داده شده است، نعمتی است که در برابر آن پرسش و مسئولیتی داریم. و باید وظیفه خود را به گونهای کامل و درست بجا بیاوریم تا شکر حقیقی ( لسانی و عملی ) را انجام داده باشیم و بتوانیم این نعمت را حفظ کنیم نه اینکه با غرور آن را از کف بدهیم .
3 ـ عبادت ما نه از نظر کیفیّت و نه کمّیت ، قابل مقایسه با عبادت اولیاء خداوند مانند امیر المؤمنین علی علیه السّلام ـ که معیار و ملاک در سنجش اعمال هستند نمیباشد. و همین مقایسه، جز خجالت و اقرار به نقص اعمالمان، جای عکس العمل را برای ما باقی نمیگذارد. توجه کنیم که عبادات ما کجا و عبادت آن آقایی که یک ضربت شمشیرش در جنگ و خندق، برای خدای متعال، برتر از عبادت جنّ و انس قلمداد شده است کجا؟. 2
4 ـ پر واضح است که یکی از ریشههای اصلی گناهان ما جهل میباشد. در غرور نیز این عامل، بسیار مؤثر است. آدم مغرور یعنی کسی که گول خورده و دچار فریب شده است و در خیال خود میپندارد که اعمالش نیکوست در حالیکه این جز توهم، چیز دیگری نیست و این شخص فریب دنیا ، شیطان یا نفس و هواهای آن را خورده است. امام صادق علیه السّلام فرمودند : ترس از خدا علمی کامل است و غرور به خدا جهلی کافی است . 3
5 دقّت داشته باشید که یکی از عوامل نابودی حسنات و عبادات ما، غرور میباشد. زیرا در غرور، اخلاص امری فراموش شده است. اگر این عمل ریشه در اخلاص میداشت به چنین سرنوشت و اثری منجر نمیگشت که تولید آن غرور و توهم برای صاحب آن باشد. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند : « خود پسندی و غرور ، عبادت هفتاد ساله را نابود میکند . » 4
اگر ما به نعمت هایی که خداوند متعال برایمان آفریده نگاهی بیندازیم و نگاهی هم به اعمال ناچیز خودمان آیا جایی برای غرور می ماند؟
پی نوشت ها :
1 ـ جواهر السفینه ص 309.
2 ـ الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف ، ج 2 / ص .
فرحة الغری ، ترجمه علامه مجلسی ص 160 .
3 ـ تحف العقول ص 585 .
4 ـ نهج الفصاحة ، ص 286 .
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع : پرسمان دانشجویی اخلاق و عرفان